‘Zingdingen’ op mijn pad
- Opleiding logopedie met als grote droom te werken met zangers en acteurs.
arteveldehogeschool.be - Opleiding muziektherapie in Nederland, van mijn passie mijn beroep maken.
https://www.zuyd.nl - Bezieler en dirigente van Awira, een koor dat vooral ligconcerten geeft, het publiek luistert liggend naar de gezangen wat de belevenis veel intenser maakt. https://www.youtube.com
- Verschillende zangstages met buitenlands zangers met elk hun eigen achtergrond. Boventoonzang, Bretoense zang, Zweedse zang, folkzang, eskimozang en ik ging naar Bulgarije om er les te volgen bij een Bulgaarse zangeres.
- Dirigente buurtkoor van een freinetschool waarin kinderen, ouders, grootouders en buurtbewoners van de school samen zongen.
- Dirigente koor Ortier. Zalig om met zo’n enthousiaste bende te mogen werken! En het publiek voelt de vibe! https://www.youtube.com
- Workshops en lezingen voor zorgpersoneel en mantelzorgers over het inzetten van muziek en zang in de begeleiding van mensen met dementie of in de stervensbegeleiding.
- Workshops aan groepen mensen die gewoon eens samen willen zingen.
- Individuele begeleiding met zang van volwassenen met neurologische problemen.
Artikel dat ik schreef voor Viewz in 2024:
Hoe muziektherapie stem geeft aan de kwetsbaarheid van mensen met dementie, stervenden en hun naasten in rouw.
Mensen met dementie en stervenden, hun gedrag lijkt soms onverklaarbaar. Maar is dat wel zo? Meer en meer ben ik ervan overtuigd dat net dat gedrag heel sprekend is, wat binnenin hen leeft, komt er ongefilterd uit. Zoeken naar het waarom heeft vaak geen zin maar zingend ruimte maken voor de emoties, in contact blijven met de kwetsbare mens achter het gedrag, hen, zingend, warm omringen, kan helend werken.
Een uitnodiging, voor ons als zorgverlener, om dit contact authentiek aan te gaan!
Dementie… de essentie blijft!
Ik kom een leefgroep binnen. Een paar bewoners met dementie kijken verrast op: ‘Daar is ze, dedie van de muziek!’. Mijn naam kennen ze niet, maar dat ik muziek kom brengen, dat vergeten ze niet. Al 20 jaar mag ik de bewoners van wzc ’t Pandje in Izegem blij maken met mijn muziek. ‘Blij’… dat zeker, maar niet omdat de muziek alleen maar vrolijk maakt.
De generatie die nu in het woon-zorgcentrum woont, heeft vaak, hun leven lang, emoties toegedekt. Maar het is voor onze bewoners met dementie niet meer mogelijk om te doen alsof, alle zorgvuldig toegedekte pijn, verdriet, boosheid, angst, walging, frustratie,… vinden ongecensureerd hun weg en dat uit zich in emotionele verhalen, maar ook in onrust, roepen, huilbuien, zoeken, aanklampen,.. Als zorgverleners is het soms niet evident om hier mee om te gaan. Muziek kan op dat moment ruimte maken voor die emoties, een veilige bedding bieden. Door mijn muziek aan te passen aan de emotie die voelbaar en/of zichtbaar is, voelt de bewoner zich begrepen, er groeit vertrouwen, een dieper contact.
Voor diezelfde generatie is ‘zingen’ iets heel vertrouwds. Ook bewoners, die door hun dementie nog heel moeilijk tot spreken komen, kunnen vaak nog bepaalde oude liederen meezingen. Dit doet hen zoveel deugd! Zingen heeft een positieve invloed op de ademhaling en maakt bepaalde stoffen vrij in de hersenen die zorgen voor rust en een goed gevoel. Zingen geeft energie en levensvreugde. Zingend komt het, vaak wat strammere, lichaam in beweging, de energie stroomt. Ook als een gesprek niet meer mogelijk is, kan ‘samen zingen’ wonderen doen, helend zijn. (Dit is ook voelbaar voor zowel de persoon met dementie als zijn naasten die mee komen zingen in het contactkoor.) Zingend krijgen mensen met dementie een stem. Zingend gaan ze weer even terug naar een tijd waarin alles nog ‘goed’ was.
Zingen tijdens de zorg… authentiek verbinden
Veel zorgverleners durven alleen maar te zingen onder de douche want het voelt heel kwetsbaar om hun stem te laten horen. Dat is niet zo gek want veel emoties komen naar buiten via de stem, wenen, roepen, lachen, je zorgen vertellen… Maar al te vaak houden we die emoties netjes in bedwang en die blijven dan ergens rond de stembanden hangen, de letterlijke ‘krop in de keel’.
Zingend komen je stembanden ontspannen in beweging en laten die emoties zich niet altijd meer tegenhouden. Dit kan heel kwetsbaar voelen… Toch nodig ik zorgverleners uit om het eens te proberen samen met de ouderen met dementie. Want het is net die kwetsbaarheid die zij ook ervaren: ze zijn niet meer in staat om emoties netjes te reguleren, alles komt ongefilterd naar buiten. Een therapeut of verpleegkundige of… roept soms weerstand op. Ze willen niet geholpen worden, ze kunnen alles nog wel zelf. Maar als je op dat moment zingend -als mens met je eigen kwetsbaarheden- met hen in contact gaat, dan zal er vanuit die herkenning, van mens tot mens, iets moois ontstaan. Ik ben ervan overtuigd dat het contact met iemand met dementie zoveel dieper gaat als je vanuit je authentieke zelf – al zingend tijdens de zorg – durft te verbinden.
Zingend de kwetsbaarheid zacht omarmen
Als een bewoner stervende is en de naasten rond het bed zitten te waken en te wachten, als alles is gezegd of praten niet meer mogelijk is, als ze nog niet willen loslaten, maar toch uitkijken naar verlossing, als de spanning en kwetsbaarheid voelbaar is, de onrust door hen heen zindert, dan kan muziek troost brengen. Vertrekkende vanuit het ritme van de ademhaling van de stervende, kabbelt de gitaar rustgevend, de gezangen als een warme mantel. De spanning in de kamer lost op, de muziek geeft ruimte aan een wirwar van gevoelens, het hart wordt gelucht, de verbondenheid is voelbaar… De aanwezigen laten zich meevoeren, vertrouwen op wat komt, een cocon waarin zo’n moeilijk moment ook mooi kan worden, dankzij de muziek. Geborgen en gedragen kan de bewoner het leven loslaten.
De naasten kijken achteraf met een warm gevoel terug op dit moment… het brengt troost als het gemis pijn doet.
Rouwen… dankbaarheid als sleutel!
Sterven en rouwen, het zijn vaak nog taboes in onze cultuur. We denken niet al te veel na over onze dood. Als iemand stervende is, schieten we in een kramp, de stervende blijft in bed en wij gaan errond zitten waken en wachten. Na een sterfgeval wordt er verwacht dat we ons normale leven snel weer oppakken met soms een lastig rouwproces tot gevolg.
In het Oosten gaat het er vaak anders aan toe… daar is een stervende nog steeds deel van het leven. Hij/zij ligt in de woonkamer, kinderen spelen errond, er wordt gelachen, er wordt gehuild, er wordt verteld en geleefd, er wordt gedankt en geëerd. Waarschijnlijk heeft het iets te maken met het feit dat ze daar geloven dat de dood niet het einde is, integendeel, sterven is opnieuw geboren worden en dat wordt gevierd! De dankbaarheid om wat die persoon heeft betekend, primeert. Dit maakt een sterfbed zoveel lichter en het rouwen zoveel zachter.
Die Oosterse kijk op leven en dood helpt mij, als muziektherapeut, om de naasten rond een sterfbed te ‘dragen’. Tussen de muziek door is er ruimte voor een babbel. De eerste gesprekjes gaan over hoe moeilijk het is, hoe lastig de laatste uren, dagen, weken,… waren, over hoe pijnlijk het nakende gemis is. Op mijn vraag waarom het gemis zo pijnlijk zal zijn, volgen de positieve verhalen en dankbaarheid, de sfeer wordt lichter. Ook spirituele en existentiële thema’s ga ik niet uit de weg, ‘Wie zijn we?’, ‘Wat hebben we te doen?’, ‘Wat komt na de dood?’,… Velen hebben er nog nooit bij stil gestaan maar het voor mogelijk houden dat we deel zijn van een groter geheel, brengt hoop, vertrouwen en troost. De muziek tussendoor verdiept dit proces, het rouwen kent een zacht begin…
Bewust leven, ontspannen sterven
In het woon-zorgcentrum begint stervensbegeleiding eigenlijk al op het moment van de opname. De gloednieuwe bewoner beseft dat dit zijn laatste thuis wordt en kijkt terug op zijn leven. Ik ben ervan overtuigd dat er zaken zijn die geheeld ‘moeten’ worden voor iemand het leven kan loslaten. Een lang sterfbed kan misschien vermeden worden als nu al bepaalde thema’s ter sprake kunnen/mogen komen. Muziek kan dankbaarheid, vreugde,… maar ook lastige emoties, die vaak het daglicht niet mochten zien, aanraken. Muziek geeft ruimte aan die emoties, maar kan ze ook helen, een bedding geven, tot rust brengen.
Een wijze les voor ons allemaal? Niemand wil toch spijt hebben op zijn sterfbed omdat hij bepaalde dingen niet heeft gedaan of anders heeft gedaan dan hij eigenlijk had gewild? Daar nu bewust van worden, kan helpen om het leven anders vorm te geven, vorm te geven vanuit je hart, vanuit wat diep vanbinnen leeft, vanuit je passie, vanuit liefde, verbonden met de ander, de natuur die ons omringt, misschien zelfs met iets groters.
‘Zing wat in je leeft, leef wat in je zingt’ is mijn motto als ik mensen begeleid, oud en jong. Zingend kan je connecteren met wat in je leeft, via je stem mag het naar buiten stromen, zingend kan je verbinden met anderen, met gelijk gestemden en af en toe, via je stem, zingend, schreeuwend,… loslaten wat jou blokkeert, kan helend zijn!
Als dan jouw moment van sterven daar is, zal er ruimte zijn voor wat er op dat moment nog echt toe doet!
Muziektherapie, waar muziek de ziel ontmoet…
De ziel is voor mij de kern van mensen, daar waar het allemaal om draait, wat echt belangrijk is, wie ze in wezen zijn, de persoon achter het masker, hun meest kwetsbare zelf. Die kwetsbaarheid, voelbaar in een dementieproces of in een ‘bewust zijn’ van een (nakend) sterven, daarmee kan je op een zachte manier in contact komen met muziek, via zingen. Dat contact is helend…
Naast mijn job als muziektherapeut in wzc ’t Pandje maak ik ook van sterfbedden in thuissituaties, ziekenhuizen en andere woon-zorgcentra iets om met een warm gevoel op terug te kijken. Ik begeleid troosttrajecten voor mensen die rouwen en neem zorgverleners graag mee in een traject naar meer bewuste en bezielde zorg.
Zingen is in alles wat ik doe de rode draad!
Met veel plezier kom ik een lezing of workshop geven rond deze thema’s!
Artikel voor het parochieblad in 2022
Sinds september 2003 werk ik als muziektherapeute in woon-zorgcentrum ’t Pandje met bewoners met dementie. Ook daar staat zingen centraal! In onderstaand artikel kan je er het één en ander over lezen.
Muziektherapie in het woon-zorgcentrum Waar muziek de ziel ontmoet
Ik kom een leefgroep binnen. Een paar bewoners met dementie kijken verrast op: ‘Daar is ze, dedie van de muziek!’. Mijn naam kennen ze niet, maar dat ik muziek kom brengen, dat vergeten ze niet. Onmiddellijk gaan hun ogen stralen, ze beginnen enthousiast te babbelen, gaan rechter op hun stoel zitten. Al 18 jaar mag ik de bewoners van wzc ’t Pandje in Izegem blij maken met mijn muziek. ‘Blij’… dat zeker, maar niet altijd omdat de muziek alleen maar vrolijk maakt. Muziek raakt ook vaak gevoelens van verdriet aan, brengt mooie, maar ook pijnlijke herinneringen naar boven, bewoners vertellen, ik luister en stem mijn muziek af op hun verhalen.
Dat muziek helend kan zijn voor mensen met dementie, mocht ik voor het eerst ervaren tijdens mijn stage muziektherapie in Nederland. Daar is een muziektherapeut in een verpleegtehuis (woon-zorgcentrum) bijna de standaard. En terecht! Als muziektherapeut richt je je op het psychisch welbevinden van de bewoners, heel waardevol naast de fysische zorgen die de zorgkundigen, verpleegkundigen, kinesisten, ergotherapeuten,… verlenen. Ik had de job van mijn leven gevonden! Ik voelde het kriebelen om muziektherapie in de woonzorgcentra in België mee op de kaart te zetten.
In ’t Pandje heb ik geen vast werkschema wat me de ruimte geeft om op de noden van het moment zelf in te spelen. Soms muziek om tot rust te komen, een andere keer muziek om leven in de brouwerij te brengen of muziek om in contact te komen met wat diep vanbinnen leeft. De sessies nemen veel verschillende vormen aan. Af en toe ga ik op toer met mijn accordeon door het woon-zorgcentrum en speel een liedje voor al wie op mijn pad komt. Op donderdagvoormiddag luister ik met een groepje bewoners naar muziek en worden verhalen verteld en bekommernissen gedeeld. Als corona ons geen parten speelt, is er maandelijks een bijeenkomst van het contactkoor waarin bewoners samen met een familielid of kennis komen zingen. Bewoners die het, om wat voor reden dan ook, moeilijk hebben, neem ik mee naar mijn muziekruimte of naar hun kamer. ’s Avonds verminder ik regelmatig met muziek de onrust in de leefgroep. Daarnaast luister ik de eucharistievieringen op met life muziek en steek jaarlijks een herdenkingsviering in elkaar voor de familieleden van de overleden bewoners.
Het is mooi om te zien hoe muziek steeds opnieuw zijn ‘werk’ doet. De muziek maakt veel emoties los, zowel diep verdriet als pure vreugde. Na de emoties komen vaak de verhalen, verhalen die steeds opnieuw verteld mogen worden. Het doet deugd hun verhaal kwijt te kunnen, de muziek helpt de emoties errond te verzachten, een plek te geven, … Muziek zet ook aan tot bewegen. Een liedje om te dansen, om mee te wiegen, om mee te klappen. Als het, vaak wat strammere, lichaam op zo’n fijne manier in beweging komt, begint de energie weer te stromen!
En zingen, de generatie die nu over het algemeen in het woon-zorgcentrum woont is zingend opgegroeid. Er werd gezongen in de scholen, er werd gezongen thuis, op feesten, op het werk… Ook bewoners die door hun dementie nog heel moeilijk tot spreken komen, kunnen vaak nog bepaalde oude liederen vlekkeloos meezingen. Ze hebben er zichtbaar deugd van, het is iets dat ze wel nog kunnen, dat heel vertrouwd is. Maar zingen heeft ook een positieve invloed op de ademhaling en maakt bepaalde stoffen vrij in de hersenen die zorgen voor rust en een goed gevoel. Zingen geeft energie en levensvreugde, het ideale medicijn!
Stervensbegeleiding, ook daar heb ik als muziektherapeut een belangrijke rol in te vervullen. Als een bewoner stervende is en de familie zit rond het bed te waken en te wachten, als alles is gezegd of praten niet meer mogelijk is, als ze nog niet wil loslaten, maar toch uitkijken naar verlossing, als de spanning voelbaar is, de onrust door hen heen zindert, dan kan muziek troost brengen. De gitaar kabbelt rustgevend, de gezangen zijn als een warme mantel. De aanwezigen laten zich meevoeren, vertrouwen op wat komt, een cocon waarin zo’n moeilijk moment ook mooi kan worden dankzij de muziek.
Zingen aan een sterfbed, als muziektherapeut in wzc ’t Pandje heb ik het al zo vaak mogen doen. Het zijn steeds krachtige momenten in al hun eenvoud, het kan zoveel betekenen voor de stervende, het kan zoveel betekenen voor wie rond het bed zit te waken en te wachten. Op dit grootse moment is hun meest kwetsbare kant vaak zichtbaar. Ze winden er geen doekjes meer om, ze komen tot de essentie van wat en wie ze willen zijn. Zowel bewoners als hun familie vinden troost in de gezangen, de spanning in de kamer lost op, de muziek geeft ruimte aan een wirwar van gevoelens, de verbondenheid is voelbaar… de bewoner kan het leven loslaten… Ik voel me vereerd dat ik er keer op keer deel van mag uitmaken, de kwetsbaarheid van de aanwezigen zacht omarmen. Aangezien het zo waardevol is, bied ik deze vorm van stervensbegeleiding ook aan in thuissituaties, ziekenhuizen en andere woon-zorgcentra. (www.agrimonia.be voor meer info)
Muziektherapie, waar muziek de ziel ontmoet… De ziel is voor mij de kern van mensen, daar waar het allemaal om draait, wat echt belangrijk is, wie ze in wezen zijn, de persoon achter het masker, hun meest kwetsbare zelf. Die kwetsbaarheid, zichtbaar door een dementieproces of door een nakend sterven, daarmee kan ik op een zachte manier in contact komen met muziek. Dat contact is helend…