Zingen als muziektherapeut bij mensen met dementie

Sinds september 2003 werk ik als muziektherapeute in woon-zorgcentrum ’t Pandje met bewoners met dementie. Ook daar staat zingen centraal! In onderstaand artikel kan je er het één en ander over lezen.

Muziektherapie in het woon-zorgcentrum

Waar muziek de ziel ontmoet

 Ik kom een leefgroep binnen. Een paar bewoners met dementie kijken verrast op: ‘Daar is ze, dedie van de muziek!’. Mijn naam kennen ze niet, maar dat ik muziek kom brengen, dat vergeten ze niet. Onmiddellijk gaan hun ogen stralen, ze beginnen enthousiast te babbelen, gaan rechter op hun stoel zitten. Al 18 jaar mag ik de bewoners van wzc ’t Pandje in Izegem blij maken met mijn muziek. ‘Blij’… dat zeker, maar niet altijd omdat de muziek alleen maar vrolijk maakt. Muziek raakt ook vaak gevoelens van verdriet aan, brengt mooie, maar ook pijnlijke herinneringen naar boven, bewoners vertellen, ik luister en stem mijn muziek af op hun verhalen.

Dat muziek helend kan zijn voor mensen met dementie, mocht ik voor het eerst ervaren tijdens mijn stage muziektherapie in Nederland. Daar is een muziektherapeut in een verpleegtehuis (woon-zorgcentrum) bijna de standaard. En terecht! Als muziektherapeut richt je je op het psychisch welbevinden van de bewoners, heel waardevol naast de fysische zorgen die de zorgkundigen, verpleegkundigen, kinesisten, ergotherapeuten,… verlenen. Ik had de job van mijn leven gevonden! Ik voelde het kriebelen om muziektherapie in de woonzorgcentra in België mee op de kaart te zetten.

In ’t Pandje heb ik geen vast werkschema wat me de ruimte geeft om op de noden van het moment zelf in te spelen. Soms muziek om tot rust te komen, een andere keer muziek om leven in de brouwerij te brengen of muziek om in contact te komen met wat diep vanbinnen leeft. De sessies nemen veel verschillende vormen aan. Af en toe ga ik op toer met mijn accordeon door het woon-zorgcentrum en speel een liedje voor al wie op mijn pad komt. Op donderdagvoormiddag luister ik met een groepje bewoners naar muziek en worden verhalen verteld en bekommernissen gedeeld. Als corona ons geen parten speelt, is er maandelijks een bijeenkomst van het contactkoor waarin bewoners samen met een familielid of kennis komen zingen. Bewoners die het, om wat voor reden dan ook, moeilijk hebben, neem ik mee naar mijn muziekruimte of naar hun kamer. ’s Avonds verminder ik regelmatig met muziek de onrust in de leefgroep. Daarnaast luister ik de eucharistievieringen op met life muziek en steek jaarlijks een herdenkingsviering in elkaar voor de familieleden van de overleden bewoners.
Het is mooi om te zien hoe muziek steeds opnieuw zijn ‘werk’ doet. De muziek maakt veel emoties los, zowel diep verdriet als pure vreugde. Na de emoties komen vaak de verhalen, verhalen die steeds opnieuw verteld mogen worden. Het doet deugd hun verhaal kwijt te kunnen, de muziek helpt de emoties errond te verzachten, een plek te geven, … Muziek zet ook aan tot bewegen. Een liedje om te dansen, om mee te wiegen, om mee te klappen. Als het, vaak wat strammere, lichaam op zo’n fijne manier in beweging komt, begint de energie weer te stromen!

En zingen, de generatie die nu over het algemeen in het woon-zorgcentrum woont is zingend opgegroeid. Er werd gezongen in de scholen, er werd gezongen thuis, op feesten, op het werk… Ook bewoners die door hun dementie nog heel moeilijk tot spreken komen, kunnen vaak nog bepaalde oude liederen vlekkeloos meezingen. Ze hebben er zichtbaar deugd van, het is iets dat ze wel nog kunnen, dat heel vertrouwd is. Maar zingen heeft ook een positieve invloed op de ademhaling en maakt bepaalde stoffen vrij in de hersenen die zorgen voor rust en een goed gevoel. Zingen geeft energie en levensvreugde, het ideale medicijn!

Stervensbegeleiding, ook daar heb ik als muziektherapeut een belangrijke rol in te vervullen. Als een bewoner stervende is en de familie zit rond het bed te waken en te wachten, als alles is gezegd of praten niet meer mogelijk is, als ze nog niet wil loslaten, maar toch uitkijken naar verlossing, als de spanning voelbaar is, de onrust door hen heen zindert, dan kan muziek troost brengen. De gitaar kabbelt rustgevend, de gezangen zijn als een warme mantel. De aanwezigen laten zich meevoeren, vertrouwen op wat komt, een cocon waarin zo’n moeilijk moment ook mooi kan worden dankzij de muziek.

Zingen aan een sterfbed, als muziektherapeut in wzc ’t Pandje heb ik het al zo vaak mogen doen. Het zijn steeds krachtige momenten in al hun eenvoud, het kan zoveel betekenen voor de stervende, het kan zoveel betekenen voor wie rond het bed zit te waken en te wachten. Op dit grootse moment is hun meest kwetsbare kant vaak zichtbaar. Ze winden er geen doekjes meer om, ze komen tot de essentie van wat en wie ze willen zijn. Zowel bewoners als hun familie vinden troost in de gezangen, de spanning in de kamer lost op, de muziek geeft ruimte aan een wirwar van gevoelens, de verbondenheid is voelbaar… de bewoner kan het leven loslaten… Ik voel me vereerd dat ik er keer op keer deel van mag uitmaken, de kwetsbaarheid van de aanwezigen zacht omarmen. Aangezien het zo waardevol is, bied ik deze vorm van stervensbegeleiding ook aan in thuissituaties, ziekenhuizen en andere woon-zorgcentra. (www.agrimonia.be voor meer info)

Muziektherapie, waar muziek de ziel ontmoet… De ziel is voor mij de kern van mensen, daar waar het allemaal om draait, wat echt belangrijk is, wie ze in wezen zijn, de persoon achter het masker, hun meest kwetsbare zelf. Die kwetsbaarheid, zichtbaar door een dementieproces of door een nakend sterven, daarmee kan ik op een zachte manier in contact komen met muziek. Dat contact is helend…